Соль-Илецк һәм Оренбург: яңгыр астындагы язмалар

Күк күкрәү, яшен һәм су өермәсе

Ул арада яңгыр көчәйде, ә без күлләр территориясенә үттек – тирә-юньдә бер җан әсәре дә юк. Дөрес, хезмәт күрсәтү өлкәсендәге берничә хезмәткәр үз оешмаларыннан чыгып, мондый һава торышында сәламәтләнергә килгән сәер кунакларга гаҗәпләнеп карадылар.

Киемнәребезне салып (ул барыбер юеш булачак) һәм су коену костюмыннан калып, без шифалы пычраклы күлләргә барырга булдык. Кичәге кебек кояш астында тәндә шифалы пычрак кибү эффекты булмады – коеп яуган яңгыр астында бөтен нәрсә агып төшә һәм юыла иде. Ләкин без бернәрсәгә дә ирешмичә китәргә теләмәдек. Азык-төлек контейнерына пычрак җыеп, өйгә кайткач, дәвалауны кечкенә масштабта булса да, башкарырга мөмкин дип уйладык.

Шуннан соң икенче бер җирдә – тозлы күлдә коенуны күк күкрәү һәм яшен туктатты, коеп яңгыр ява башлады һәм су агымнары җәяүлеләр юллары һәм ярлар буйлап ага башлады. Шәһәргә кайтырга вакыт иде...

Никольский соборы һәм Оренбург тарихы музее

Киемнәребезне алыштырып, ашап алып, Оренбург буйлап экскурсиягә киттек: музей һәм гыйбадәтханә ишекләре, бәхеткә, һава торышына карамастан ачык. Һәм менә без Оренбургның иң танылган гыйбадәтханәләренең берсе - XIX гасырда төзелгән Никольский кафедраль соборы каршында. Аның диварларында Мәрьям ананың Табын иконасының күчермәсе саклана, ул дин тотучылар тарафыннан Уралның изгесе буларак хөрмәт ителә. Чын икона собордан өч гасырга өлкәнрәк, аны Иван Грозный вакытында ук тапканнар, әмма хәзерге вакытта ул югалган дип санала.

Чиркәүнең уннан бер өлеше 1883 елда мәхәллә кешеләре акчасына салына. 1910 елдан башлап, Успение Изге Анасы һәм изге шәһит Пантелеимон хөрмәтенә өч түрле дип санала. 1936 елда Никольский гыйбадәтханәсе ябыла һәм барлык изге булып саналган нәрсәләр аннан чыгарыла. Чиркәү бинасы төрле дөньяви көнкүреш ихтыяҗлары өчен кулланыла. Башта анда тулай торак була, ә 1942 елдан соң - Мәскәү һәм Ленинградтан эвакуацияләнгән эчке эшләр наркоматы архивлары урнаштырыла. 1944 елда гыйбадәтханә яңадан ачыла, ә илленче елларда эчке яктан талантлы җирле рәссам Владимир Рублев тарафыннан бизәлә. Ишегалдына чыккач, без колакларны да, җанны да сөендергән чаң тавышы ишеттек – хәтта яңгыр да туктап, тын алырга өлгердек...

Аннары (безнең машина йөртүчегә һәм телефондагы навигация кушымтасына рәхмәт) Оренбург тарихы музеена килеп җиттек. Бина XIX гасыр уртасында Уралның биек ярында төзелгән һәм бүгенге көндә шәһәр төзелеше һәм архитектура һәйкәле булып тора. Төп керү урыны алдында - Александр Пушкин һәйкәле. Һәйкәл 1983 елда ачыла һәм шагыйрьнең Оренбургта булуына 150 ел тулуга багышлана. Александр Сергеевич 1833 елның 30 (18) сентябрендә Оренбургта килә һәм Оренбург генерал-губернаторы Василий Алексеевич Перовский өендә туктала. Генерал-губернатор шагыйрьгә «Пугачев тарихы» һәм «Капитан кызы» өчен Емельян Пугачев турында материаллар җыюда ярдәм итә. Шагыйрьнең Оренбург сәяхәтендә губернатор каршындагы махсус йөкләмәләр буенча чиновник, «Бөек рус теленең аңлатмалы сүзлеге» авторы Владимир Иванович Даль гиды була. Скульптор Ваган Степанян бөек шагыйрьне таш өстендә утырып, аягын аякка атландырып, тезләрендә ачылган дәфтәр һәм уң кулында карандаш белән сурәтли. Уң җилкәсенә пелерина белән юл пальтосы салынган.

Шигърият даһиен сәламләп, без музейга кердек, анда айның соңгы якшәмбесендә, ягъни бүген, пенсионерлар өчен керү бушлай булганына гаҗәпләндек…

Залларның берсендә тәкъдим ителгән XIX гасыр ахыры — XX гасыр башы Оренбургта яшәүче кеше бүлмәләренең интерьеры модерн стилендәге поляк буфетын, рококо стилендәге Австрия пианиносын, Гамбс фирмасының рококо креслоларын, абыйлы-энеле Тонет фирмасының Вена урындыкларын, җирле эшләнмәдәге өстәл һәм шкафны үз эченә ала.

Савыт-саба, кием-салым, җиһазлар безне шәһәрнең үткәненә алып кайтты. Музей хезмәткәре, Татарстаннан икәнебезне белгәч, үзенең дә татар кызы булуын әйтте һәм безне Пушкин залына алып керде. Монда без шагыйрьнең үлгәннән соң ясалган битлегенең күчермәсен һәм Александр Сергеевич исән вакытта ук басылган «Капитан кызы» китабын күрдек. Ул зур түгел һәм нык таушалган иде. Шунда залга экскурсовод һәм тәрҗемәче озатуында кара тәнле кунак керде. Пушкинның Оренбургта булуы һәм Пугачев фетнәсе турында мәгълүмат җыю максатыннан, Оренбург губернасы буенча сәяхәте турында хикәя дәвам итте, әлбәттә, Александр Сергеевич белән кызыксыну бик зур…

1773-1775 елларда Емельян Пугачев җитәкчелегендәге Крестьян сугышына багышланган залда бу чорның ядрәсе һәм сигнал пушкасы, шулай ук Пугачев күпмедер вакыт тотылган, басып кына торырга мөмкин булган читлек күчермәсе бар – анда бунт ясаучының үткен карашлы манекены тора...

Данлыклы күпер, Урал елгасы һәм җирле “Арбат”

Әлбәттә, без Оренбургның визит карточкасы булган Урал елгасы аша «Европа-Азия» күпере яныннан үтмичә калмадык. Күпердән Урал елгасының матур күренеше ачыла, ә ул ике континентны, дөньяның төрле өлешләрендәге елганың ике ярын тоташтыра. Елга шартлы рәвештә шәһәрне Европа һәм Азиягә бүлә. Бу факт күп санлы туристларның игътибарын җәлеп итә, чөнки елганы кичү дөньяның башка өлешенә барып кайту дигәнне аңлата. Күпер уртасында Оренбург гербы төшерелгән ике чик буе баганасы урнаштырылган: берсендә «Европа», икенчесендә - «Азия» дип язылган. Күпернең Азия ягында яшел агачлар һәм яр буе пейзажлары белән Урал аръягы куаклыгы урнашкан, шәһәр халкының һәм кунакларының яраткан ял итү урыннарының берсе, ә Европа ягында - шәһәр пляжы белән Оренбург яр буе. Яр буенда безнең заманның күренекле очучысы Валерий Чкалов һәйкәле тора, ул монда 1953 елда урнаштырылган. Сүз уңаеннан, 1938 елдан 1957 елга кадәр шәһәр Чкалов дип аталган. Алты метрлы һәйкәл җиде метрлы пьедесталда тора. Кечкенә уңайлы яр буенда җәйге кафелар, эскәмияләр белән сквер, балалар тимер юлы урнашкан. Янәшәдә Азиягә Елизавета капкасы урнаштырылган, ә күпердән суга таба баскыч төшә. Яңгырлы кичкә карамастан, мин суга чумдым, Азия чиген үтеп, кире Европага кайттым-су чиста һәм тарихи йөзү өчен рәхәт иде…

Аннары Без Совет урамында булдык - бу җирле “Арбат», аның бер өлеше җәяүлеләр өчен. Без гасырлык тарихы булган борынгы биналар яныннан узып, сувенир кибетенә кердек һәм истәлеккә магнитлар сатып алдык. Монда ук витриналарда Россия символларының берсе булган Оренбург мамык яулыкларын да күрдек. Аларның бәясе 1500 сумнан башлана. Оренбург кәҗәләренең мамыгы дөньяда иң нечкә, шуңа күрә әлеге мамыктан ясалган эшләнмәләр - шәлләр һәм челтәрләр аеруча нечкә һәм йомшак…

Ә инде икенче көнне иртән машинабыз Оренбург - Казан юлы буйлап тәгәрәде, тәрәзә артында далалар урманнар белән алышынды, кичкә таба Тәтешкә килеп җиттек, тиздән өйдә булачакбыз…