Аның тормыш тарихы ил тарихы белән үрелеп барган

Сугыш чоры балалары - кечкенә генә чыдам солдатлар - телләре ачылуга, алар олыларга ярдәм итә башлаганнар, чөнки тылдагылар алдына исән калу гына түгел, ә бөтен көчкә фронтка ярдәм итү бурычы да куелган. Дүрт яшьлек Рая дус кызлары белән түтәлләр утаган, орлыкларны тикшереп аерган, тегермәндә бабасына булышкан...

- Сугышка кадәр Антоновкада 860 йорт бар иде. Башлангыч мәктәп һәм балалар бакчасы рудникта иде, - дип искә ала Раиса Петровна. 8 майда аңа 85 яшь тула һәм ул үзенең кырыс сугыш чорына туры килгән балачагын бик яхшы хәтерли, анда балалар уеннарына урын булмаган, ләкин ул сынауларны җиңәргә өйрәткән, ә алар аның тормышында шактый булган.

Ә Бөек Җиңү көне алдыннан Раяга җиде яшь тула һәм ул 1945 елның 9 маен  гомерлеккә исендә калдыра. Клуб янына бик күп халык җыелган була, тавыш көчәйткеч буенча сугышның тәмамлануы һәм Германиянең капитуляциясе турында игълан ителә. Ул чакта хисләр өермәсе куба: 4 елга якын дәвам иткән һәм һәр гаиләгә кагылган сугышның, ниһаять, тәмамлануына чиксез шатлану һәм күптән көтелгән Җиңү өчен гомерләрен биргән ирләрен, улларын, кызларын беркайчан да кочаклый алмаячак тол хатыннарның, аналарның хәсрәте...

- Ә кич белән мин беренче тапкыр музыка тавышы ишеттем, - дип сөйли Раиса Петровна. - Фронттан кайткан Андрей Исаев безнең өчен күрелмәгән җайланма – патефон алып кайтты. Һәм бу көнне ул граммофон пластинкасын куйды, тәрәзәне ачты һәм урамда бәйрәм булды - антоновлылар әйлән-бәйлән уйнадылар, биеделәр, җырладылар, кочаклаштылар, көлделәр, еладылар. Бөек Җиңүнең бу көнендә тынычлык килү бәхете белән күпләр инде моны күрмәячәк дигән кайгы хисе бергә кушылган иде...

Сугыш эзсез үтми – 1945 елның көзендә кызамык авыруыннан Раяның энесе үлә. Салкын, ачлык, авыр эш күп санлы авыруларны көчәйтә генә. Мәктәптә һәм өйләрдә маляриядән хина, калкансыман биз авыруларыннан йодлы дарулар тараталар, күп санлы чирләргә каршы уколлар ясыйлар. Бу сугыштан соңгы авыр чор була – сугыш чорында җимерелгән хуҗалыкны торгызырга кирәк. Раиса 4 нче сыйныфта укыган вакытта Антоновка сорт сынау участогы җитәкчесе итеп Густ фамилияле яһүд билгеләнә. Ул сугыштан кулсыз кайткан фронтовик була. Аның белән бергә хатыны да килә, ул мәктәптә биология һәм немец телен укыта башлый.

Колхозчыларга ул вакытта һәр эшләгән көн өчен хезмәт көннәре исәпләнгән һәм көз көне җыелган уңыштан калганны аларга биргәннәр. Шуңа күрә күпләр сорт сынау участогында эшләргә теләгән, чөнки монда һәрвакыт эшчеләр арасында бүленә алырлык үз орлык запасы булган.

Федягиннар гаиләсе Кече Бистә урамында яшәгән, ә хәзерге чиркәү урнашкан урында Олы Бистә урамы булган. Раиса Петровна янгын сүндерү бүлегендәге зур чиркәү чаңын хәтерли.

- Сентябрьдә без укымадык -  икенче сыйныфтан башлап, мәктәп укучылары колхоз кырларында бәрәңге алды, ә каникулларда авыл буйлап йөреп, ашлама өчен көл җыя идек, - дип сөйли әңгәмәдәшем.

Сугыштан соң рудникта механизация башлана - 3 Америка «Студебекер»ы («Studebaker» маркалы өч күчәрле йөк автомобиле) барлыкка килә. Бөек Ватан сугышы елларында Американың союздаш илләре аларны СССРга ленд-лиз буенча җибәрә. - Ред.)  Аларда өч машина йөртүче эшләгән. Колхозда өч «Фордзон» тракторы барлыкка килгән (1924-1932 елларда Американың «Форд» компаниясе лицензиясе буенча Ленинградта «Кызыл Путиловец» заводында чыгарылган совет тәгәрмәчле трактор. - Ред.). Ир-ат механизаторлар булмау сәбәпле, тракторларда хатын-кызлар да эшләгән. Мәсәлән, тракторчыларның берсе – каматамагылы Владимир Павлович Сороковнинның әнисе Клавдия Федоровна була.

Раиса Петровна колхозда эшләгән хатын-кызларга ир-ат һөнәрләрен үзләштерергә туры килүен, тракторга утырып, иртәдән төнгә кадәр басуларга китеп югалуларын сөйләде. Ә аңа – кыз балага «Фордзон»ның арткы өлешендә урнаштырылган торбадан төтен чыкканы истә калган…

- Кече Иделдә яр киң, елгадагы су чиста, үтә күренмәле - без аны эчә идек. Яз көне җир казу машинасы төбен чистарта торган иде, - дип дәвам итә әңгәмәдәшем. - Сул як ярда җәй көне колхозчылар үлән чапты. Ә безне, мәктәп укучыларын, паромда алып барып, шунда төнгә калдыралар иде. Без чабылган үләнне әйләндерә, аннары аны кибәнгә җыя идек. Кара бөрлегәннән компот кайната, ә малайлар чуртан тоталар иде - анда су баскан болыннар, күлләрдә чуртаннар уылдык чәчә иде...

Ком сыртында бакенчылар яшәгән һәм җәй буе анда дуңгызлар үстергәннәр, сезон тәмамлангач, аларны авылга алып килгәннәр. Кыш көне, ат җигеп, боз аша кибәнгә җыелган печәнне ташыганнар, анда һәр авылның үз өлеше булган.

Раиса мәктәптә яратып укыган, аеруча аңа математика ошаган. Мәктәп директоры сугыштан яраланып кайткан Васил Семенович Филинов була. Аның хатыны Прасковья Васильевна математикадан укыткан. Ул сәләтле һәм тырыш укучы Рая Федягинаны мактый торган булган һәм башкаларга да: «Менә аннан сорагыз, ул барысына да җавап бирәчәк» - дип үрнәк итеп куйган.

Антоновкада җидееллык мәктәпне тәмамлагач, Раиса Кама Тамагы  мәктәбендә укый башлый. Ул вакытта бу елга поселогы булган һәм биредә тормыш кайнап торган – зур йөк пристане, йөк күчерү базасы, елгачыларны азык-төлек белән тәэмин иткән елгада урнашкан өч кибет (плавучка), елгачылар йорты, ашханә, елга вокзалы, чәчтарашханә, хастаханә, складлар, чәйханә, мунча, җимерелгән чиркәү урынында төзелгән Дәүләт банкы, ОРС һәм СельПО конторалары, анда бабасы, кечкенә Раяны ияртеп, тегермән эше буенча хисап белән килә торган булган. Шунда кечкенә кыз җилкенеп һәм яңгыратып шигырьләр сөйләгән: «Рукава, карман, корзинка, чулки, варежки, резинка…» ул чорда күңелле минутлары аз булган эшчеләрне шулай шатландырган.

Унъеллык мәктәпне тәмамлагач, Раиса Казанга китә һәм, имтиханнарны уңышлы тапшырып, Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университетының педагогия факультетына читтән торып уку бүлегенә укырга керә. Югары белем ала башлаган кызга шунда ук Тенештә укучыларга математика укытуны ышанып тапшыралар, өстәвенә, кичке мәктәптә декрет ялына киткән математика укытучысын да алыштыра. Раиса Петровна җиденче сыйныф укучыларына беренче тапкыр җиде имтихан тапшыруның авырлыгын искә төшерә, әмма ул моңа укучыларны әзерли алган…